Dom Hans van der Laan (1904-1991)

Granpré Molière, die zocht naar eeuwige waarden in de architectuur, was een van de voormannen van het Katholieke Bouwen. Deze stroming in de architectuur, ook wel aangeduid als de Katholieke school, ontstond als een reactie op het Nieuwe Bouwen van na de Eerste Wereldoorlog. Het Katholieke Bouwen zette zich met kracht in voor de handhaving van het traditionele architectuurbegrip en verzette zich tegen zaken als gewapend beton en het platte dak, alsmede tegen de industrialisatie die als onmenselijk werd beschouwd. Na de Tweede Wereldoorlog werd deze visie ook wel betiteld als de Delftse School, wat door de tegenstanders als scheldnaam was bedoeld.

In Delft nam Van der Laan aanvankelijk enthousiast deel aan een bouwkundige studiegroep die door Granpré Molière werd gevormd. Toen Granpré Molière steeds duidelijker zijn voorkeur uitsprak voor het katholicisme en zijn waarden steeds meer een religieuze inhoud kregen, haakte Van der Laan af. Voor hem waren architectuur en geloof gescheiden zaken. Zoals hij het zelf uitdrukte: 'Zolang ik over architectuur heb gesproken, heb ik nooit een vroom woord laten vallen. Een roomse architect is net zo'n gek woord als een roomse timmerman en rooms bouwen is net zo gek als rooms koken.'

Vanaf zijn intrede in 1927 was Van der Laan binnen het klooster, eerst in Oosterhout en later in Vaals, de koster die voorbereidingen trof voor de liturgie, maar die zich ook bezighield met de vormgeving van

Dom van der Laan zocht naar de ware beginselen van de architectonische vormgeving. In het klooster werkte hij verder aan het antwoord op de vraag: aan welke maatstaven moet de esthetiek van een bouwwerk voldoen? Omdat hij in de bestaande stromingen geen antwoord op zijn vragen vond, ging hij op zoek naar een alomvattende theorie. Bij de ontwikkeling van zijn theorie werd hij in belangrijke mate gesteund door zijn broer Nico, die eveneens architect was.

Direct na de Tweede Wereldoorlog verzorgde Van der Laan de lessen Kerkelijke Architectuur in het Kruithuis in 's-Hertogenbosch. In die lessen kon hij zijn vragen en bevindingen aan de orde stellen en toetsen aan het gehoor van zijn studenten, die veelal als architect werkzaam waren. De cursus Kerkelijke Architectuur was in 1946 opgezet door de Katholieke Leergangen in Tilburg en had tot doel architecten een helpende hand te bieden bij de zware taak die hen wachtte: de restauratie van verwoeste kerken, kapellen en kloosters. Den Bosch werd bewust als vestigingsplaats voor de cursus gekozen. De verwachting was dat de band die zou ontstaan met het kerkelijke en liturgische leven van de kathedraal van groot belang zou zijn voor de vereiste sfeer en de geest waarin de deelnemers van de cursus zouden werken.

In de beginperiode van de cursus werden de studievoorbeelden vooral gezocht bij de vroeg-christelijke basilica uit de Romaanse kunst, die als bijzonder evenwichtig werden beschouwd. Om die reden en omdat vrijwel alle deelnemers katholiek waren en afkomstig uit traditionele architectenkringen, werd aan hen de (scheld)naam 'Bossche School' gegeven. De cursus werd door velen beschouwd als een variant van het Katholiek Bouwen, hoewel er in deze eerste periode zeker geen sprake was van een gemeenschappelijke bouwstijl. Later werd de benaming 'Bossche School' speciaal toegepast op de theorieën van Hans van der Laan, die binnen de cursus steeds meer centraal kwamen te staan.

Grondslag voor zijn architectuurtheorie was een matenstelsel dat gebaseerd is op universele wetten van de menselijke waarneming. Dit vaste matenstelsel, het 'plastisch getal', was noodzakelijk voor het creëren van het ideale menselijke verblijf. Uitgangspunt was dat de architectuur de oneindige ruimte om ons heen bewoonbaar moest maken, maar dat er iets moest worden toegevoegd om die ruimte voor de mens een aangenaam gevoel van geborgenheid en schoonheid te

Niet alleen in zijn lessen en zijn geschriften werkte Van der Laan zijn ideeën uit, maar ook in een zevental ontwerpen. Voor een daarvan, het

Er is veel kritiek (geweest) op de Bossche School. Invoering van de ideeën van Van der Laan als basis voor het lesprogramma van de Akademie van Bouwkunst in Tilburg leidde in 1969 tot het massaal uitschrijven van de studenten. Daarmee werd deze actie de eerste grote uiting van studentenverzet van die jaren in Nederland. Een van de verwijten was dat het hier ging om een nieuwe verschijningsvorm van de Delftse School en het Katholieke Bouwen. Dit verwijt is overigens niet terecht. Van der Laan heeft geen aparte wereldvisie gepropageerd en geen voorschriften gegeven voor het gebruik van materialen en vormen. Hij ontwikkelde 'slechts' een theorie over het ideale matenstelsel. Door zijn aanhangers is deze theorie wel als een leer opgevat, hoewel een aantal van hen het bestaan van een 'school' ook weer ontkent.